Spór o przeszłość, czyli Passé Composé kontra Imparfait

Stali czytelnicy bloga Wszystko co francuskie, na pewno zauważyli, że niechętnie (a właściwie w ogóle) nie piszę o czasach gramatycznych w języku francuskim. Często podkreślam, że ten temat nie jest zbyt kreatywny i bardzo nie chciałabym przepisywać Wam regułek, które można znaleźć w pierwszej lepszej książce do gramatyki. Na mojej stronie znajdziecie niuanse i ciekawostki, więc jeśli mam pisać o czasach to tylko w takiej formie. I tak właśnie zrobię dzisiaj ! Temat ? Różnica pomiędzy Passé composé i Imparfait, czyli… problem znany, (nie)lubiany i oklepany!

Osobiście uważam, że problem rozróżniania czasu Passé composé i Imparfait jest dość nadmuchany i nauczyciele robią wokół  niego zbyt dużo zamieszania. To jest trochę tak jak z rodzajnikami – wszyscy skupiają na tym swoją uwagę i wypełniają ćwiczenia, a finalnie i tak nikt nie potrafi dobrać właściwego. Nie chodzi o to, że ja w tym momencie głoszę tutaj dekadentyzm i mówię, że ta nauka to w ogóle bez sensu. Chodzi tylko o to, żeby zdać sobie sprawę, co tak naprawdę w tym całym rozróżnianiu jest faktycznie ważne. Przede wszystkim trzeba zdać sobie sprawę z tego, jakie my błędy możemy popełnić w języku. Popełniamy ich mnóstwo i są to błędy różnej kategorii. Dobieramy złą końcówkę czasownika, wprowadzamy niewłaściwy szyk zdania, nie uzgadniamy przymiotnika do liczby i rodzaju rzeczownika, wybieramy niewłaściwy rodzajnik i tak dalej i tak dalej.  To zupełnie normalne, a nawet wskazane, bo on apprend plus de nos erreurs que de nos succès. Istnieją jednak błędy nie tyle małe i duże, co  rażące i te mniej rażące. Błędem rażącym jest na przykład błąd popełniany przez wszystkich przeciwników gramatyki, czyli mówienie o przeszłości w czasie teraźniejszym lub nieodmienianie czasowników… Błędem mniej rażącym jest natomiast błędne dobranie czasu przeszłego do kontekstu czy sytuacji. I właśnie tutaj przechodzimy do sedna sprawy – błędem mniej rażącym (ale cały czas błędem) jest pomylenie czasu Passé composé z Imparfait. Z tego też powodu, spróbuję wyjaśnić Wam na jakiej zasadzie rozróżniamy te dwa czasy.

Fragment utworu  “Dejeuner du matin”, w którym zostały wykorzystane oba czasy przeszłe.

Decydując się na taki post, na początku powinnam napisać, że Passé Composé to ten dokonany czas przeszły a Imparfait to ten niedokonany. W tym stwierdzeniu jest jednak mało prawdy, więc należy ten mit obalić. Popatrzmy na dwa zdania:

1.J’ai rencontré Sophie le 22 avril 1980. – Poznałem Sophie 22 kwietnia 1980 roku.

2.J’ai vécu a Paris pendant trente ans. – Żyłem w Paryżu przez 30 lat.

• Nasze zdanie numer 1 ma charakter punktowy i można uznać tę czynność za dokonaną, bo “poznałem” i to się już stało i to był jeden moment nierozciągający się w czasie.
• Nasze zdanie numer 2 natomiast, ma charakter bardziej opisowy, ale z drugiej strony mamy tam wyraźne ramy czasowe.

Oba zdania są w czasie Passé Composé. Czemu skoro zdanie nr 2 jest czynnością, która rozciągała się w czasie (bo mieszkałem a nie zamieszkałem) nie jest zapisane w czasie Imparfait ?

Otóż punktem wspólnym tych dwóch zdań jest to, że podmiot mówi o tych czynnościach jako zakończonych w przeszłości i podaje dokładne liczby, ramy czasowe. W pierwszym zdaniu mamy czynność wyraźnie dokonaną, nawet podano datę. W drugim mamy ramy czasowe – mieszkałem przez 30 lat. I już tam nie mieszkam.

Konkluzja jest zatem taka, że Passé Composé to czas nie tyle dokonany co określony przez ramy czasowe, w jakiś sposób sprecyzowany. Imparfait natomiast, to czas, który nie wyznacza granic, który mówi ogólnie i opisowo.

Co będzie znaczącym błędem ?

Znaczącym błędem w przypadku rozróżniania czasów Passé Composé oraz Imparfait będzie mylenie ich podstawowych zastosowań. Istnieją bowiem takie sytuacje, w których książki do gramatyki zgodnie przedstawiają zastosowania każdego z czasów.

Oto kilka zasad na 100 % *

Passé composé

– czynności sprecyzowane w czasie

Aujourd’hui je me suis réveillé très tôt. –dzisiaj wstałem bardzo wcześnie.

– czynności kolejno po sobie następujące

Je me suis levé, j’ai pris la douche et puis j’ai preparé mon petit – déjeuner. – Wstałem, wziąłem prysznic i potem przygotowałem śniadanie.

Imparfait

-tło do wydarzeń

J’ouvrais la porte quand le téléphone a sonné. – Otwierałem drzwi, kiedy zadzwonił telefon.

-opis przyrody i okoliczności

Il y avait beaucoup de soleil, il faisait beau. – Było ładnie, świeciło słońce.

Le bar était plein, tout le monde fumait, buvait, riait. – Bar był pełny, wszyscy palili, pili i śmiali się.

– przyzwyczajenia z przeszłości

Avant, je fumais. – kiedyś paliłem.

Jadis, beaucoup d’enfants travaillent aussi dur que les adultes. – Niegdyś dużo dzieci pracowało tak samo ciężko jak dorośli.

-czasowniki wyrażające: stan umysłu, uczucie, opinię, upodobania

aimer (kochać), croire (wierzyć, myśleć), désirer (pragnąć), détester (nienawidzić), espérer (mieć nadzieję), penser (myśleć), pouvoir (móc), préférer (woleć), regretter (żałować), savoir (wiedzieć), songer (sądzić) , trouver (znaleźć), vouloir (chcieć).

*Dobra, żartowałam, w języku francuskim nie ma nic na 100 %, przyjmijmy 98%

Co z resztą przypadków ?

Ten post ma na celu uświadomić Wam, że po raz kolejny, zasady dotyczące użycia czasów są dość naciągane i o ile nie zrobicie podstawowych błędów (czyli pomylicie podstawowe zastosowania tych czasów, o których napisałam powyżej) nic wielkiego się nie stanie.

Popatrzmy na dwa zdania:

1.J’allais en boîte tous les soirs pendant les vacances. – W czasie wakacji chodziłam na dyskoteki każdego wieczora.

2. Je suis allé en boîte tous les soirs pendant les vacances. – W czasie wakacji chodziłam na dyskoteki każdego wieczora.

Byłyby identyczne, gdyby nie czas, którymi się różnią. Pierwsze zostało napisane w Imparfait, drugie natomiast w Passé composé. Jaka jest zatem różnica ?

Książki do gramatyki mówią, że my sobie takie zdania możemy różnie interpretować, a wszystko zależy od tego na co stawiamy nacisk w zdaniu.

W zdaniu nr 1 został użyty czas Imparfait, ponieważ kładziemy nacisk na “tous les soirs”, czyli mówimy o czynności, która powtarzała się w przeszłości.

W zdaniu nr 2 został użyty czas Passé composé, ponieważ kładziemy nacisk na “pendant les vacances”, czyli czynność zakończoną w przeszłości, bo to było w czasie wakacji inie trwa do teraz.

Widzicie zatem, że wszystko zależy od intencji mówiącego, więc dobra wiadomość jest taka, że w przypadku takich zdań nasz ewentualny błąd będzie usprawiedliwiony, bo rozmówca nie wie na co chcieliśmy tak naprawdę położyć nacisk. Zarówno Passé composé jak i Imparfait będzie formą poprawną.

P.S. Jeśli ktoś jest spostrzegawczy zauważył, że zdanie nr 2 z początku wpisu, można podciągnąć pod tę samą zasadę 😛

Uwaga na zmianę sensu zdania

Istnieją również takie sytuacje, kiedy zmiana czasu zmienia nam troszkę sens zdania.

1.Il a demandé à  quelques personnes de l’accompagner mais personne ne voulait aller avec lui.

2.Il a demandé à  quelques personnes de l’accompagner mais personne n’a voulu aller avec lui.

W zdaniu nr 1 dowiadujemy się, że facet poprosił kilka osób, żeby mu potowarzyszyły, ale żadna nie chciała z nim iść. Użycie czasu Imparfait wskazuje na to, że my nie wiemy czy ktoś z nim poszedł.  W tym zdaniu stawiamy nacisk na opis tej sytuacji.

W zdaniu nr 2 sytuacja jest podobna, facet poprosił kilka osób, żeby mu potowarzyszyły, ale tym razem już wiemy, że nikt z nim nie poszedł – do tego posłużył nam czas Passé composé. W tym zdaniu stawiamy nacisk na rezultat.

Podsumowując…

Mam nadzieję, że ten post uświadomi Wam, że czasem pomylenie czasu Passé composé z czasem Imparfait nie jest tragedią. Warto zdystansować się trochę do tego “problemu gramatycznego” i skupić się np. na prawidłowej odmianie czasowników w czasie teraźniejszym. Pewnie wielu z Was mieszka we Francji i być może była już upominana przez Francuzów, kiedy użyła nieodpowiedniego czasu przeszłego. Dla pocieszenia powiem Wam, że oni sami nie wiedzą czemu mówi się tak a nie inaczej, ale czego wymagać od Francuzów, skoro same książki do gramatyki trochę gubią się w zeznaniach…